Kritiek op kwetsende humor komiek Dave Chapelle

Makkelijke ‘humor’. Niet grappig. Dat is wat ik dacht toen ik Closer van Dave Chapelle onlangs bekeek. De komiek trok met zijn laatste special veel kijkers, maar werd tegelijkertijd ook sterk bekritiseerd vanwege zijn kwetsende en feitelijk onjuiste opmerkingen over transgenders en meer specifiek transseksuelen. Wat zit er achter de aanklacht en moet de special – conform de wens van sommige critici – verwijderd worden?

Transgender als karikatuur

Het is duidelijk dat de transgendergemeenschap – en vooral de zwarte transseksuelen – te maken heeft met proportioneel meer geweld dan andere groepen mensen. Dat is ernstig en de Netflix-documentaire Disclosure maakt hiernaast ook pijnlijk duidelijk dat de transgender in de mediageschiedenis vaak gekarikaturiseerd werd. Het is denkbaar dat die constante negatieve representatie zijn neerslag heeft in het (onder)bewustzijn van de kijker en daarmee de liberalisering en normalisering van de transgendergemeenschap niet verder helpt.

Emancipatie Transgender

Hoe dan ook wijst het bestaan van een documentaire als deze – naast andere relatief nieuwe series op Netflix – op een positieve ontwikkeling: de transgender wordt niet meer geëxploiteerd als afwijking, maar neergezet als mens.

Uitspraken binnen de context

Er zijn echter meerdere redenen te bedenken waarom boycotten in mijn opvatting niet de juiste respons is. Ten eerste is context van belang. Het gaat hier om stand-up comedy. Uitspraken in deze context zijn vaak bewust gechargeerd, bot en gericht op verschillende groepen mensen. Hier zijn talloze voorbeelden van. Biedt dat een carte blanche om alles te kunnen zeggen? Natuurlijk niet, ook komieken moeten zich houden aan de wet. Bovendien weet de kijker dat uitspraken binnen deze context niet per definitie de persoonlijke overtuiging van de komiek blootleggen en wie de show van Chapelle heeft gezien, weet dat hij geen transfoob is. Er zijn andere contexten waarin dit anders is. Wanneer een politicus dit soort uitspraken doet is het logisch dat hier strenger naar wordt gekeken. Een politicus begeeft zich in een ander domein en geniet een ander soort autoriteit dan een komiek.

Uitspraken zijn geen oproepen tot geweld

Maar de aanklacht tegen Chapelle bestond ook uit de claim dat diens uitspraken de kans op geweld tegen de al disproportioneel geraakte groep zou vergroten. Dat is nogal een claim, waarvoor direct bewijs, naar ik weet, ontbreekt. Het doet mij denken aan de gewelddadige computergames die ik als tiener graag speelde. Wanneer schoolschutters toevallig ook Doom speelden of naar Marilyn Manson luisterden, werd er direct een verband gelegd. Dit duidt echter op een omdraaiing van een causaal verband: de games en muziek worden als oorzaak beschouwd, terwijl het primaat toch echt ligt bij de persoon die al psychisch gestoord is. Als gewelddadige computergames en muziek daadwerkelijk de oorzaak zouden zijn voor dit soort misdrijven, zouden we nooit genoeg mankracht hebben om de maatschappij veilig te houden. Vrijwel iedere tiener is immers bekend met gewelddadige games en muziek.

Geweldplegers blijven zelf verantwoordelijk

Als een persoon door de smakeloze grappen van Chapelle direct gemotiveerd wordt om geweld te plegen, is die persoon bij voorbaat al gestoord. Chapelle roept niet op tot geweld en is daarmee niet verantwoordelijk. Dat neemt niet weg dat kritiek nodig is en de uit de ophef ontstane discussie goed en belangrijk is. En dat is precies wat er nu gebeurt.