Telkens als het woord ‘woke’ in de mond wordt genomen, ‘cringe’ ik een beetje. Niet alleen door het lelijke anglicisme, waar ik zelf overigens ook trots een stevig handje van heb, maar vooral door hoe het wordt ingezet. Namelijk om een groep mensen te duiden en in één keer weg te zetten als doordrammers, overdrijvers en zelfs extremisten. Minister Dilan Yesilgöz van de extreem anti-humane partij VVD, koplopers in het beleid tegen mens, dier en natuur, noemde het ‘wokeisme’ zelfs een bedreiging voor de rechtstaat. Color me surprised, maar mijn associaties met ‘woke’ is een stuk warmer.

Ik ben opgegroeid met Hip-Hop. De muziek, de cultuur, de beeldvorming en de verhalen. Vooral de verhalen van de rappers hebben veel met me gedaan, omdat het herkenbaar was. Tupac rapt in ‘Changes’ over leven in de bijstand, in een eenoudergezin, met een lege koelkast en kopzorgen over rondkomen die maand. Dat herkende ik, want ik liep zelf ook op de vrijdagen met twee bigshoppers naar de voedselbank in de hoop dat er deze week wél genoeg bijzat voor drie volwaardige maaltijden.

De staat laat ons aan ons lot over 

En Nas die rapt in ‘Life’s a Bitch’ over hoe achtergestelde wijken de condities kweken waardoor jongeren de (drugs)criminaliteit in gedrukt worden. Dat herkende ik ook toen ik op mijn elfde begon met dealen om te helpen met mijn moeders’ schulden af te betalen. Ik herkende de verhalen over drugsverslaafden in de wijk, over dat de meerderheid van de mensen die in deze omstandigheden leven mensen van kleur zijn. Dat de politie anders met ons omging dan met witte mensen. Dat winkeleigenaren ons niet eens op gesprek liet komen, laat staan de stages. Dat de staat ons aan ons lot overlaat en we er zelf uit moesten klimmen, ook al droegen zij bij aan het in stand houden van die erbarmelijke omstandigheden (looking at you, anti-humane VVD en CDA).

Niet op school maar van Hip-Hop

Op school leerde ik hier niet over. De boeken, de lessen, de verhalen gingen niet over wat ik herkende in mijn omgeving. De Hip-Hop wel, en de rappers die deze verhalen vertolkten waren ‘woke’. Zij, en de zwarte activisten voor hen, waren wakker voor het structurele geweld dat hun gemeenschappen werd aangedaan. Beseffen dat je in armoede leeft is niet zo lastig als je het beleeft. Maar de connectie leggen tussen structurele processen van verarming, verpaupering, marginalisering, racialisering (allemaal actieve werkwoorden) is van een andere orde. Een achterstandswijk is achterstallig gemaakt. Beleidsmatige keuzes van overheid en gemeenten hebben daaraan bijgedragen. En het feit dat ze nog achterstallig zijn heeft te maken met huidige keuzes die dit in stand houden. 

Toentertijd moest ik het doen met wat ik hoorde van rappers en de grote activisten als Malcolm X en Martin Luther King, veelal Amerikaans inderdaad. Maar sindsdien is er veel wetenschappelijk onderzoek uit allerlei landen, lagen en wetenschapsgebieden verschenen over deze structurele vormen van onderdrukking. Het is allang geen Amerikaans fenomeen meer. Macht en onderdrukking heb je overal, ook in Nederland. Nederlandse rappers als Kempi gaf ons in 2007 met ‘Kutsysteem’ al een kijkje in hoe systemisch de verarming en achterstelling van sommige mensen en wijken hier is.

Niet ‘Woke’ mogen zijn is pas ondermijnend

Wakker zijn voor de processen die de mens in erbarmelijke omstandigheden houdt is inderdaad een bedreiging voor de rechtstaat. Het is namelijk diezelfde rechtstaat die beleid voert waar deze mensen onder lijden. Waardoor meer dan twee miljoen Nederlanders op of onder de armoedegrens leven. De vele soorten crises, van woning tot energie, die we nu kennen zijn product van deze rechtsorde. Niet wakker mogen zijn voor het falen en het geweld van deze rechtsorde, dat is pas ondermijnend voor de democratie. We hebben een minister die haar positie van macht gebruikt om critici van deze brute rechtsorde weg te zetten als ‘wokeisten’. Op die manier hoeft ze niet naar de woke kritiek te luisteren. En snijdt ze publiekelijk in de geloofwaardigheid van woke-kritiek, waarmee ze oproept dat ook anderen er niet naar moeten luisteren en dat woke de kop in gedrukt moet worden. Ligt het aan mij of klinkt dit als cancellen? Precies. En zo verwordt de hele anti-woke brigade zelf precies tot dat wat ze meent te bestrijden.